Vera Crux – Krzyż Zbawiciela

Przypuszczano, że mógł zostać zrzucony, razem z krzyżami obu łotrów, do zagłębienia na zboczach Golgoty. Trudno to było jednak sprawdzić, ponieważ miejsce pokrywał gruz i ziemia, a w okresie panowania cesarza Hadriana – zawziętego wroga chrześcijaństwa – wybudowano tam pogańskie świątynie. Nad Grobem Pańskim wznosiła się świątynia poświęcona Jowiszowi (Jupiterowi), a na szczycie Golgoty – dedykowana bogini miłości, Wenerze (Wenus).
Okrutną karę ukrzyżowania zniósł w 337 r. cesarz Konstantyn Wielki. A do upowszechnienia krzyża jako symbolu chrześcijaństwa przyczyniła się senna wizja, którą przeżył w 312 r., w noc przed bitwą z Maksencjuszem na moście Mulwijskim. Konstantyn ujrzał wtedy świetlisty krzyż: późniejsze podania głoszą, że krzyżowi towarzyszyły słowa: In hoc signe vinces (W tym znaku zwyciężysz). Wydał więc rozkaz, by na tarczach jego żołnierzy zostały wymalowane krzyże. Konstantyn pokonał Maksencjusza, dzięki czemu symbol śmierci stał się znakiem  zwycięstwa. W 313 r. cesarz ogłosił edykt mediolański, który dał chrześcijanom swobodę wyznawania religii i zakończył czas krwawych prześladowań.
Podanie głosi, że w 326 r. na poszukiwanie Krzyża Pańskiego wyruszyła do Jerozolimy św. Helena, matka Konstantyna Wielkiego. Zrobiła to po wizji, w której ujrzała anioły niosące świetlisty krzyż. Pod jej patronatem rozpoczęły się wykopaliska na Golgocie, podczas których rzekomo odnaleziono trzy krzyże, a także gwoździe, koronę cierniową oraz Titulus Crucis, czyli tabliczkę z napisem INRI. Aby ustalić, na którym z trzech krzyży skonał Zbawiciel – za radą biskupa jerozolimskiego Makarego – każdym po kolei dotykano nieuleczalnie chorą niewiastę. Ten, za którego sprawą została cudownie uzdrowiona, uznano za Krzyż Święty, czyli Vera Crux (Prawdziwy Krzyż).
Większość relikwii pozostała w Jerozolimie, zaś do Wiecznego Miasta cesarzowa zabrała trzy części, aby ofiarować je najważniejszym ośrodkom chrześcijaństwa: Rzymowi, Jerozolimie i Konstantynopolowi. W Jerozolimie relikwię Krzyża umieszczono w Bazylice Grobu, wzniesionej w pobliżu rezydencji cesarzowej, a do fundamentów dodano ziemię z Golgoty. W miejscu samego znaleziska bp Makary wzniósł, na polecenie Konstantyna Wielkiego, bazylikę.
20 maja 614 r. Jerozolimę podbili Persowie, którymi dowodził król Chosroes II: świątynię zburzono, a Święty Krzyż wywieźli do Ktezyfonu. Po czternastu latach cesarz bizantyjski Herakliusz pobił Persów i zmusił ich do zwrotu Krzyża, który chciał osobiście wnieść do Jerozolimy przez Złotą Bramę. Nie mógł go jednak udźwignąć, a zdołał to uczynić dopiero po złożeniu kosztownych szat. Wtedy boso wprowadził Krzyż Pański do odbudowanej bazyliki. Ten dzień upamiętnia, obchodzone 14 września, święto Podwyższenia Krzyża. Pięć wieków później w 1187 r., podczas walk krzyżowców z Saladynem, Święty Krzyż znajdował się pod opieką biskupa Akki. Po klęsce, którą pod Hittin poniosły wojska chrześcijańskie, ostatecznie zaginął.

Michał Gryczyński